Strzelecki Leon (1895–1968), żołnierz Legionów Polskich, generał brygady Wojska Polskiego.
Ur. 11 IV w Piotrkowie, był synem Kazimierza Władysława, urzędnika gubernialnego, i Aleksandry Moniki z Czarnowskich.
S. uczył się w Piotrkowie, początkowo w gimnazjum rządowym, a po strajku szkolnym 1905 r., w polskim ośmioklasowym gimnazjum męskim. W r. 1910 współtworzył w gimnazjum tajną drużynę skautową (m.in. ze swym kuzynem Stefanem Roweckim); potem wstąpił do kolejnych tajnych organizacji: Polskich Drużyn Strzeleckich i «Zarzewia». Gimnazjum ukończył w r. 1913. Następnie przebywał przez rok w Rosji, gdzie zdał eksternistycznie tzw. rządową maturę. Po powrocie do domu, potajemnie, wraz z Roweckim, przedostał się w lipcu 1914 przez «zieloną granicę» do zaboru austriackiego. Od 15 VII t.r. uczęszczał na kurs instruktorów Polskich Drużyn Strzeleckich w Nowym Sączu. Po wybuchu pierwszej wojny światowej jego uczestników zmobilizowano i 2 VIII przewieziono do Krakowa. S. wstąpił 6 VIII do organizującej się 3. komp. strzeleckiej Wacława Wieczorkiewicza i dzień później przekroczył granicę austriacko-rosyjską. Dn. 12 VIII wziął udział w pierwszej potyczce z oddziałami rosyjskimi pod Kielcami. Dn. 25 VIII przeszedł do kawalerii, do 4. plutonu 1. szwadronu Władysława Beliny-Prażmowskiego w 1. pp Legionów Polskich; 12 XI awansował do stopnia kaprala. Brał udział we wszystkich pochodach i walkach 1. szwadronu jesienią i zimą 1914, m.in. pod Czarkowami, Uliną Małą, Limanową i Łowczówkiem. W r. 1915 uczestniczył w walkach pozycyjnych nad Nidą, pod Kozinkiem, Tarłowem, Jastkowem i Myśliną. Dn. 10 IV t.r. został mianowany wachmistrzem, a 22 XI objął dowództwo plutonu. Od 25 XI służył w 2. szwadronie por. Mariusza Zaruskiego, dowodząc tam 3. plutonem; 1 XI 1916 awansował na podporucznika. Po tzw. kryzysie przysięgowym był od 27 VII 1917 internowany w Beniaminowie. Uwolniony 1 IV 1918, rozpoczął służbę w Polskiej Sile Zbrojnej (tzw. Polnische Wehrmacht) jako oficer ordynansowy i dowódca taborów w 1. pp. Od maja do czerwca t.r. odbył uzupełniający kurs wyszkolenia oficerów w Ostrowie, a 15 VI został przeniesiony na Kurs Wyszkolenia Kawalerii w Mińsku Maz. (kurs ten stał się zalążkiem dywizjonu ułanów). Na mocy dekretu Rady Regencyjnej awansował 12 X do stopnia porucznika.
Dn. 14 XI 1918, na bazie dyonu ułanów w Mińsku Maz., przystąpiono do formowania 5. p. ułanów, w którym S. otrzymał przydział do 3. szwadronu. Od lutego do marca 1919 osłaniał na froncie odwrót Niemców z Ukrainy, staczając z nimi drobne potyczki. Dn. 20 III t.r. został odkomenderowany na Kurs Oficerskiej Szkoły Jazdy w Warszawie, który ukończył 20 VIII. Następnie objął dowództwo szwadronu zapasowego 5. p. ułanów (szkoły podoficerskiej). W wojnie polsko-sowieckiej 1920 r. dowodził (od 8 VI) 3. szwadronem. Dn. 1 VIII t.r. osłaniał 1. Brygadę Jazdy w walce pod Klekotowem; szczególnie odznaczył się 19 VIII w walce 1. Dyw. Jazdy płk. Juliusza Rómmla z oddziałami I Armii Konnej S. Budionnego pod Żółtańcami. Dowódca 5. p. ułanów, płk. Spirydion Koiszewski, wnioskując o Krzyż Walecznych dla S-ego, napisał: «na czele 21 jeźdźców jako d-ca szwadronu i pod silnym ogniem karabinowym prowadzi szarżę na secinę kozacką, zmuszając ich do ucieczki». Dn. 27 VIII t.r. awansował S. do stopnia rotmistrza (starszeństwo z 1 VI 1919), a od 15 XI 1920 był dowódcą szwadronu technicznego 5. p. ułanów. Odbył Kurs Oficerów Sztabowych w Centrum Wyszkolenia w Rembertowie (10 VIII 1920 – 20 X 1921), po którym otrzymał urlop. Od 1 XII 1921 do 1 II 1922 był dowódcą 2. dyonu 5. p. ułanów, a następnie 2. dyonu 1. p. szwoleżerów w Warszawie; na czele tego dywizjonu, 11 XII 1922 uczestniczył w asyście honorowej nowo wybranego prezydenta RP Gabriela Narutowicza podczas jego przejazdu do gmachu Sejmu. Asysta ta chroniła prezydenta przed atakami prawicowych bojówkarzy. Od 21 IX 1923 do 20 IV 1925 dowodził 1. dyonem 1. p. szwoleżerów, następnie jako pierwszy oficer sztabu był p.o. szefem sztabu w Dowództwie 2. Dyw. Kawalerii. Dn. 2 IV 1924 awansował do stopnia majora (starszeństwo z 1 VII 1923). Dn. 27 VIII 1925 objął kwatermistrzostwo w 1. p. szwoleżerów. W czasie przewrotu majowego 1926 r. na czele swego 2. dyonu starł się z oddziałami wiernymi prezydentowi RP i legalnemu rządowi na moście Poniatowskiego w Warszawie i został ranny. Po przewrocie zastępował krótko dowódcę pułku, ppłk. Jana Głogowskiego, a następnie od 2 XI 1926 do 31 X 1928 studiował w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. Jako członek jej Komisji Sportowej uczestniczył w pierwszej podróży przedstawicieli uczelni do Rumunii. Dn. 28 I 1928 awansował do stopnia podpułkownika (starszeństwo z 1 I t.r.), po czym został dyrektorem nauk i p.o. komendantem Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu. Dn. 21 X 1930 objął dowództwo 1. p. Ułanów Krechowieckich w Augustowie; awansował 11 XII 1931 do stopnia pułkownika (ze starszeństwem z 1 I 1932). Dn. 2 I 1934 przeniesiono go do Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych (GISZ); jako pierwszy oficer do zleceń został wówczas jednym z oficerów najbliższego otoczenia marsz. Józefa Piłsudskiego. Dn. 12 IV t.r. na konferencji GISZ z udziałem m.in. inspektorów armii, ministra spraw zagranicznych Józefa Becka i wiceministra spraw zagranicznych Jana Szembeka, na pytanie Piłsudskiego, które z państw – Rosja czy Niemcy – jest niebezpieczniejsze dla Polski, S. odpowiedział, «Niemcy jeszcze nie są niebezpieczne, ale prędzej stać się mogą niebezpieczne niż Rosja». Od 7 I do 5 III 1935 był pierwszym oficerem do zleceń do prac operacyjnych i p.o. szefa Biura Inspekcji GISZ, a następnie szefem Biura Inspekcji GISZ. Po śmierci Piłsudskiego (12 V 1935) sporządził szczegółowy inwentarz przedmiotów pozostawionych przez niego w GISZ (przechowywany obecnie w Inst. Piłsudskiego w Nowym Jorku). Dn. 18 V 1935 w Krakowie, podczas uroczystości pogrzebowych, uczestniczył w straży honorowej oficerów z najbliższego otoczenia Piłsudskiego, maszerujących z obnażonymi szablami po obu stronach trumny. W dn. 28 VIII – 10 IX 1936 towarzyszył gen. Edwardowi Rydzowi-Śmigłemu w jego podróży do Francji. Należał do komitetu honorowego wydanej w r. 1938 „Księgi jazdy polskiej” (W.). Dn. 9 V 1939 witał w GISZ litewskiego Naczelnego Wodza gen. Stasysa Raštikisa. Do wybuchu drugiej wojny światowej otrzymał wiele pozytywnych opinii przełożonych, m.in. Koiszewskiego (1920), gen. Gustawa Orlicz-Dreszera (1925), płk. dyplomowanego Louisa Faury’ego (1927) i płk. Ludwika Kmicica-Skrzyńskiego (1933). Publikował artykuły fachowe (m.in. o niemieckich i sowieckich poglądach na kawalerię) w „Przeglądzie Piechoty” i „Przeglądzie Wojskowym”.
Dn. 30 VI 1939 odszedł S. ze stanowiska szefa Biura Inspekcji GISZ i 1 VII t.r. objął dowództwo Podolskiej Brygady Kawalerii w Stanisławowie. Na jej czele wziął udział w kampanii wrześniowej w składzie Armii «Poznań»; od Wielkopolski, przez Bitwę nad Bzurą, dotarł 19 IX do Warszawy. W obronie Warszawy był zastępcą gen. Romana Abrahama, dowódcy Zbiorowej Brygady Kawalerii, którą faktycznie dowodził samodzielnie z powodu ran odniesionych przez generała. Dn. 28 IX wziął udział w odprawie dowódców w Dowództwie Obrony Warszawy, na której zadecydowano o przerwaniu walki. Po kapitulacji przebywał w niewoli niemieckiej, m.in. w oflagu Dössel, gdzie był komendantem obozowej konspiracji, i Lubece. Uwolniony, został 6 VI 1945 wcielony do PSZ pod dowództwem brytyjskim we Francji, po czym dotarł do II Korpusu Polskiego we Włoszech. Od 6 X – 31 XII t.r. odbył przeszkolenie w 7. p. pancernym i 4 I 1946 w Osimo wrócił na stanowisko dowódcy 1. p. Ułanów Krechowieckich. Dn. 24 II t.r. otworzył w Osimo wielki zjazd Krechowiaków, którego przewodnictwo objął gen. Władysław Anders. S. został drugim wiceprezesem Koła Krechowiaków. Dn. 11 VI odjechał z pierwszym transportem pułku do Neapolu, skąd 17 VI na statku «Mauretania» odpłynął do Liverpoolu. Dn. 6 VIII t.r. objął dowództwo całości pułku w Carlton Camp w Yorkshire w północnej części Wielkiej Brytanii. Dn. 16 I 1947 odszedł z dowództwa pułku, a trzy tygodnie później uczestniczył w przekazaniu jego sztandaru do Inst. Historycznego im. Sikorskiego w Londynie.
Po demobilizacji osiedlił się S. w Londynie, gdzie pracował zarobkowo do 71 roku życia. Równocześnie działał w wielu organizacjach emigracyjnych, m.in. był członkiem londyńskiego Inst. Piłsudskiego (od maja 1963 wchodził w skład jego zarządu), wiceprezesem Kół Pułkowych Beliniaków i Krechowiaków, prezesem Kół 1. p. szwoleżerów Józefa Piłsudskiego i 5. p. ułanów, członkiem Koła Generałów i Pułkowników (od r. 1952 należał do składu jego Sądu Koleżeńskiego) oraz Komisji Skarbu Narodowego na Wielką Brytanię. Od l. pięćdziesiątych publikował artykuły, przeważnie o charakterze wspomnieniowym, m.in. na łamach londyńskiego „Beliniaka”: Jak zostałem ułanem (1951 nr 2), Umundurowanie, wyposażenie i konie w 1 P. Uł. Beliny (1954 nr 5), Przygoda oraz Poprawki i uzupełnienia do nr 3 i 4 „Beliniaka”. Kronika ułanów Beliny (oba 1956 nr 7). Dn. 1 I 1964 został awansowany przez gen. Władysława Andersa do stopnia generała brygady. Dn. 19 VII t.r. uczestniczył w Leicester w Zjeździe z okazji 50-lecia 1. p. ułanów; t.r. przewodniczył delegacji Koła Beliniaków w Komitecie Obchodu 50-lecia Czynu Zbrojnego Józefa Piłsudskiego w Londynie; 2 VIII przemawiał na uroczystym obchodzie 50. rocznicy «siódemki» Beliny. W l. sześćdziesiątych ukazywały się jego kolejne artykuły historyczne i wspomnieniowe, m.in. Gry wojenne marszałka Józefa Piłsudskiego („Niepodległość” T. 7: 1962), Pułk w Augustowie („Krechowiak” 1964 nr 67), Uwagi do książki płk. dypl. L. Mitkiewicza „Kawaleria Samodzielna R.P. w wojnie 1939 r.” („Przegl. Kawalerii i Broni Pancernej” 1966 nr 43), Koło Krechowiaków w latach 1932–1939 (tamże 1967 nr 45), Marszałek Piłsudski we wspomnieniach tych, którzy go znali („Na antenie” 1968 nr 580), Uwagi do nowych relacji gen. Abrahama („Przegl. Kawalerii i Broni Pancernej” 1968 nr 51, 52). Zmarł 7 IX 1968 w Londynie, został pochowany 13 IX na cmentarzu South Ealing (grób 9E–H.H.). Był odznaczony m.in. Krzyżem Virtuti Militari V kl. (1921), Medalem Za Wojnę 1918–1921 (1928), Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości (1928), Krzyżem Niepodległości (1931), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, czterokrotnie Krzyżem Walecznych, Złotym i Srebrnym Krzyżami Zasługi, francuską Legią Honorową IV kl. i rumuńskim orderem Gwiazdy Rumunii III kl.
S. był dwukrotnie żonaty: najpierw z Marią z Chaniewskich, a od 3 XII 1927 z Eugenią Brudnicką (w aktach IPiM Sikorskiego: Eugenia Aton). Oba małżeństwa były prawdopodobnie bezdzietne.
Fot. w Mater. Red. PSB; – Cygan K. W., Oficerowie Legionów Polskich. Słownik biograficzny, W. 2006 IV (fot.); Grodziska, Polskie groby Londynu; Kosk H. P., Generalicja polska, Pruszków 2001 (fot.); Kawalerowie Virtuti Militari. Wykazy; Kryska–Karski–Żurakowski, Generałowie, (fot.); Małopolski słownik biograficzny uczestników działań niepodległościowych 1939–1956, Kr. 2004 X (J. Kirszak, A. Tuliński, bibliogr.); Stawecki P., Oficerowie dyplomowani wojska Drugiej Rzeczypospolitej, Wr. 1997 (fot.); – Album Legionów Polskich, Red. W. Lipiński, W. 1933 (fot.); Chocianowicz W., W 50-lecie powstania Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, Londyn 1969; Englert J. L., Nowik G., Józef Piłsudski. Komendant – Naczelnik Państwa – Pierwszy Marszałek Polski, Londyn 1991 (fot.); Hubiak P., Belina i jego ułani, Kr. 2003 (fot.); Instytut Józefa Piłsudskiego w Londynie, Oprac. J. Zuziak, Londyn 2002; Jabłonowski M., Stawecki P., Następca Komendanta. Edward Śmigły-Rydz. Materiały do biografii, Pułtusk 1998; Jędrzejewicz W., Cisek J., Kalendarium życia Józefa Piłsudskiego 1867–1935, Wr. 1994 III; Kozłowski E., Wojsko Polskie 1936–1939, W. 1964; Leżeński C., Kwatera 139. Opowieść o marszałku Rydzu-Śmigłym, L. 1989 I; Leżeński C., Kukawski L., O kawalerii polskiej XX wieku, Wr. 1991 (fot.); Nowiński T., Zarys historii wojennej 5. pułku ułanów, W. 1929; Olstowski P., Generał Gustaw Orlicz-Dreszer, Tor. 2000; Pierwszy Pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego 1914–1945, Red. J. Garliński, Londyn 1978 s. 152, 172, 200; Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej. Wojna obronna Polski 1939 r., Red. E. Kozłowski, W. 1979 I; Porwit M., Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939, W. 1983 III; Rezmer W., Armia «Poznań» 1939, W. 1992; Rybka R., Stefan K., Rocznik oficerski 1939, Kr. 2006; Smaczny H., Księga kawalerii polskiej, W. 1989; Smoleński-Kolec J., I Pułk Ułanów Legionów Polskich Beliny im. Józefa Piłsudskiego (zarys historyczny), „Beliniak” (Londyn) 1959 nr 10 s. 19, 79; Suchcitz A., Dzieje 1 Pułku Ułanów Krechowieckich 1941–1947, Londyn 2002 (fot.); Szarota T., Stefan Rowecki «Grot», W. 1985; – Abraham R., Gdy zamilkły działa: na marginesie publikacji o wojnie obronnej Polski w 1939 r., „Wojsk. Przegl. Hist.” 1967 nr 4 s. 305 i n.; tenże, Wspomnienia wojenne znad Warty i Bzury, W. 1969; Bitwa Lwowska 25 VII – 18 X 1920. Dokumenty operacyjne (25 VII – 5 VIII), Red. M. Tarczyński, W. 2002 cz. 1; Dokumenty z dziejów polskiej polityki zagranicznej 1918–1939 II, 1933–1939, Red. T. Jędruszczak, M. Nowak-Kiełbikowa, W. 1996; Kmicic-Skrzyński L., Dziennik 25 VII 1916 – 27 VII 1917, „Beliniak”, Londyn 1970 nr 15 s. 35, 37, 43; Kopański S., Moja służba w Wojsku Polskim 1917–1939, Londyn 1965; Korczak J., Cóżeś ty za pani..., P. 1984; Kukiełka B. J., Życie kreślone historią, Pruszków 1998; Lepecki M., Pamiętnik adiutanta Marszałka Piłsudskiego, W. 1989; Lipiński W., Dziennik. Wrześniowa obrona Warszawy 1939 r., W. 1989; Mitkiewicz L., Wspomnienia kowieńskie 1938–1939, W. 1990; Porwit M., Spojrzenia poprzez moje życie, W. 1986; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924, 1928, 1932; Romeyko M., Przed i po maju, W. 1983; Rowecka-Mielczarska I., Ojciec. Wspomnienia córki gen. Stefana Grota-Roweckiego, W. 1990; Rowecki S., Wspomnienia i notatki autobiograficzne (1906–1939), W. 1988; Rudnicki K., Na polskim szlaku. Wspomnienia z lat 1939–1947, Wr. 1990 s. 13, 36, 47; Składkowski F., Strzępy meldunków, W. 1988; Sokołowski A., Fragmenty wspomnień 1910–1945, Paryż 1985; Spis oficerów służących czynnie w dniu 1. 6. 21 r., W. 1921; Szembek J., Diariusz i teki, w: Józef Piłsudski w opiniach polityków i wojskowych, W. 1985; Wielhorski J., Dembiński R., Kawaleria polska i bronie towarzyszące w kampanii wrześniowej 1939, Londyn 1979; Zawilski A., Bitwy polskiego Września, Ł. 1989 I–II; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” 1968 nr 219–222, „Krechowiak” 1968 nr 80 (poświęcony S-emu), „Przegl. Kawalerii i Broni Pancernej” 1968 nr 51 s. 232, 1969 nr 53 s. 355–6 (Z. Godyń, fot.), „Wrocł. Tyg. Katolików” 1968 nr 42, 48; – CAW: Akta personalne S-ego nr 1769/89/4910, akta VI Armii, nr I.311.6.316; Centr. Muz. Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu: sygn. WAST Oflag VI BL. 1, Oflag XAL.35, Oflag XBL.1; IPiM Sikorskiego: Kolekcja S-ego nr 554/IX/5,6 (album pośmiertny z nekrologami i wycinkami prasowymi), kolekcja Koła Generałów i Pułkowników b. wyższych dowódców, nr 233/5,6; Inst. J. Piłsudskiego w Nowym Jorku: Arch. J. Piłsudskiego, sygn. I. t. 54 a, e, wojny polskie, wykazy oficerów sztabowych 1934–38, sygn. 25 t. 17.
Jerzy Kirszak i Arkadiusz Tuliński